Thúc đẩy phát triển bền vững ngành hàng cá tra theo cơ chế hợp tác công tư

Hiệp hội cá tra Việt Nam và Sở NN&PTNT Thành phố Cần Thơ phối hợp với Tổ chức sáng kiến thương mại bền vững (IDH) tổ chức hội thảo “Hợp tác công tư trong chế biến thủy sản – Kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải chuỗi cá tra Việt Nam”.

Ngày 05/10, tại Thành phố Cần Thơ, Cục Thủy sản, Hiệp hội cá tra Việt Nam và Sở NN&PTNT Thành phố Cần Thơ phối hợp với Tổ chức sáng kiến thương mại bền vững (IDH) tổ chức hội thảo “Hợp tác công tư trong chế biến thủy sản – Kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải chuỗi cá tra Việt Nam”. Hội thảo nhằm đánh giá thời cơ, thách thức, định hướng phát triển, bàn giải pháp khắc phục hạn chế, tận dụng cơ hội, lợi thế để thúc đẩy phát triển ngành hàng cá tra hiệu quả và bền vững.

Hội thảo có sự tham dự của lãnh đạo Cục Thủy sản và các đơn vị trực thuộc; Vụ Kế hoạch;, Vụ Pháp chế; Sở Nông nghiệp và PTNT Thành phố Cần Thơ; Chi cục Thủy sản các tỉnh/thành phố khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long;  Hiệp hội cá tra Việt nam; Tổ chức sáng kiến thương mại bền vững (IDH), các Viện, trường nghiên cứu và các doanh nghiệp chế biến trong lĩnh vực thủy sản.

Ông Trần Đình Luân Cục trưởng Cục Thủy sản, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp&PTNT Cần Thơ Phạm Trường Yên và Võ Hùng Dũng - Phó Chủ tịch thường trực - Tổng Thư ký Hiệp hội cá Tra Việt Nam đồng chủ trì Hội thảo.

Phát biểu tại hội thảo, ông Trần Đình Luân – Cục trưởng Cục Thủy sản cho biết, ngành hàng cá tra đang là ngành chủ lực của khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long. Hiện sản phẩm cá tra của Việt Nam đã có mặt trên 140 thị trường thế giới. Kim ngạch xuất khẩu năm 2022 đạt 2,44 tỉ USD. Đây là một trong những đối tượng chủ lực trong nuôi trồng thủy sản của Việt Nam, đóng góp tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành, tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn lao động, nâng cao đời sống thu nhập cho người dân trong những năm qua. Tuy nhiên, ngành hàng cá tra đang gặp cũng không ít những khó khăn thách thức từ con giống, hạ tầng vùng nuôi, chi phí vật tư đầu vào, tiếp cận nguồn vốn tín dụng,…

Vì đây là ngành hàng chủ lực, Việt Nam có lợi thế tuyệt đối đối với sản phẩm này trên thị trường nên cần được ưu tiên phát triển bền vững trong thời gian tới. Cục trưởng mong rằng, ngành hàng sẽ nhận được sự quan tâm, tăng cường đầu tư cả về chất và lượng của các cấp, các ngành và địa phương. Đặc biệt tận dụng những lợi thế về khoa học công nghệ, nguồn vốn từ hình thức hợp tác công tư trong sản xuất chế biến để đưa ngành hàng cá tra phát triển một cách bền vững trong thời gian tới.

Ông Luân cho biết, theo định hướng ngành chế biến thủy sản và đề án bảo vệ môi trường ngành thủy sản giai đoạn 2021 - 2030 xác định, kinh tế tuần hoàn là một trong những mục tiêu ngành thủy sản cần hướng tới, xây dựng và phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh trong hoạt động thủy sản để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ngành thủy sản. Dưới góc độ của hợp tác công tư (PPP) thủy sản, việc khởi động các nghiên cứu, đánh giá hiện trạng, thách thức, phân tích điểm mạnh, yếu khi ngành hàng cá tra định hướng theo mô hình kinh tế tuần hoàn sẽ bước đầu làm cơ sở đưa ra những giải pháp công nghệ sản xuất tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải trong chuỗi, giúp ngành hàng cá tra phát triển bền vững.

Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Cần Thơ Phạm Trường Yên cho rằng, bên cạnh kết quả đạt được thì ngành hàng cá tra vẫn còn một số tồn tại, hạn chế trong chuỗi sản xuất, chế biến, xử lý môi trường, mối liên kết, tiêu thụ cần phải được cải thiện trong thời gian tới. Đặc biệt về tổ chức sản xuất, quản lý yếu tố đầu vào, phương án giảm giá thành sản xuất, tăng tính cạnh tranh và đảm bảo an toàn thực phẩm để đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường, nắm bắt cơ hội mới cho xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam trong giai đoạn tới.

Ông Yên cũng khẳng định: "Để đánh giá, nhận định thời cơ và thách thức, định hướng phát triển, bàn giải pháp khắc phục hạn chế, phát huy cơ hội để thúc đẩy phát triển ngành hàng cá tra hiệu quả và bền vững. Kinh nghiệm và giải pháp công nghệ trong quản lý chất thải, xử lý nước thải, giảm phát thải, ứng dụng năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn, cơ chế hợp tác công tư trong chuỗi cá tra".

Theo các chuyên gia, thời gian qua, chất lượng cá tra nuôi và hệ thống kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm được thị trường quốc tế đánh giá rất tích cực. Ðể nâng cao sức cạnh tranh của chuỗi ngành hàng cá tra Việt Nam gắn với việc giảm phát thải, nhiều đại biểu cho rằng, cần tiếp tục hợp tác công - tư để phát huy tốt sáng kiến, cách làm hay trong phát triển kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải. Tăng cường nghiên cứu, áp dụng khoa học công nghệ cải tiến các khâu sản xuất giống, nuôi trồng, thu mua và chế biến... giúp tăng năng suất, hiệu quả sản xuất, đồng thời quản lý, khai thác tốt các nguồn phụ phẩm để tạo ra giá trị gia tăng cao và giảm phát thải.

Tại Hội thảo, TS.Phạm Thị Thu Hồng - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Cá tra Việt Nam, cho rằng nghề nuôi cá tra thâm canh, chế biến và xuất khẩu ở ĐBSCL có nhiều tiềm năng để phát triển. Vấn đề đặt ra đối với ngành hàng cá tra hiện nay là giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường, nếu không có giải pháp về vấn đề này sẽ là cản trở lớn nhất cho việc phát triển nghề nuôi và xuất khẩu trong thời gian tới. Nếu chỉ lo phát triển như hiện nay chỉ chú trọng phát triển về diện tích và năng suất nuôi để thu lợi nhuận mà bỏ quên môi trường thì sẽ để lại hệ lụy rất lớn.

Chính vì vậy, trước những tiềm năng và thách thức của ngành hàng cá tra, có thể nhận định vai trò trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là yếu tố sống còn để tăng sức cạnh tranh của ngành thủy sản Việt Nam. Vì vậy, để ngành cá tra phát triển bền vững cũng cần chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường, đặc biệt là phải nghiên cứu đưa ra các giải pháp hợp lý, có tính thực tiễn cao để xử lý các chất thải phát sinh trong quá trình nuôi và chế biến cá tra.

Theo các nghiên cứu, để đạt sản lượng trung bình khoảng 200 tấn cá/ha cần sử dụng lượng thức ăn tối thiểu 320 tấn và lượng chất hữu cơ thải ra môi trường khoảng 256 tấn. Với sản lượng trên 1,5 triệu tấn là thách thức lớn đối với các vùng nuôi tập trung, bởi việc xử lý chất thải từ ao nuôi hiện nay chủ yếu là thay nước, chế phẩm sinh học, hút bùn... định kỳ thường xuyên, chỉ có một số vùng nuôi áp dụng công nghệ hiện đại.

Mặt khác, hiện cả nước có trên 100 cơ sở chế biến cá tra với tổng công suất thiết kế ước đạt 1,5 triệu tấn nguyên liệu/năm. Các cơ sở được trang bị máy móc thiết bị các và công nghệ hiện đại, đáp ứng tốt yêu cầu và tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu.

Tuy nhiên, chế biến phụ phẩm ra sản phẩm cao cấp chưa nhiều, chưa tận thu nên làm tăng ô nhiễm cho nước thải chế biến và hiệu quả kinh tế chưa cao khiến giá thành sản xuất lớn. Đa phần các hệ thống xử lý nước thải áp dụng công nghệ truyền thống nên chưa đạt hiệu quả tối ưu, tăng chi phí khiến giá thành sản xuất cao...

Để huy động nguồn lực về khoa học công nghệ, nguồn vốn, kinh nghiệm để giải quyết những thách thức đối với ngành hàng đưa ngành hàng cá tra phát triển bền vững, nhóm đối tác công tư về thủy sản đã được Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn thành lập từ năm 2020. Năm 2022, Cục Thủy sản ban hành quyết định phê duyệt thành lập 6 tiểu nhóm, trong đó, có ngành cá tra.

Nhóm công tác đối tác công tư thủy sản là quan hệ đối tác dựa trên cơ sở tự nguyện, bền vững giữa khối tư nhân tham gia đầu tư, sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ trong chuỗi sản phẩm thủy sản và khối công (Nhà nước) bao gồm các cơ quan tổ chức, quản lý đơn vị sự nghiệp của Nhà nước liên quan.

Thông qua hội thảo và các hoạt động khác, ngành hàng cá tra nhận được sự quan tâm nhiều hơn, tăng cường đầu tư cả về chất và lượng của các bên liên quan, các cơ quan nhà nước đến các hiệp hội, doanh nghiệp, các nhà nghiên cứu… cùng đánh giá hiện trạng, thách thức ngành hàng đang gặp phải; phân tích điểm mạnh, điểm yếu khi ngành hàng cá tra định hướng theo mô hình kinh tế tuần hoàn.

Qua các báo cáo tham luận tại hội thảo, ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, các doanh nghiệp… đã cùng nhau thông tin, trao đổi về hiện trạng. Thách thức ngành hàng cá tra, các kết quả nghiên cứu khoa học; kinh nghiệm và giải pháp công nghệ trong quản lý chất thải, xử lý nước thải, giảm phát thải; ứng dụng năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn; cơ chế hợp tác công tư trong chuỗi cá tra hướng đến mục tiêu phát triển ngành hàng cá tra bền vững.

Văn Thọ (Tổng Cục Thủy Sản)